Döngüsel Ekonomi (Circular Economy) Üzerine...
“One man's trash is another man's treasure” yani bir kimsenin çöpü, bir diğer kimsenin hazinesi. Bu söz aslında bu yazının özeti.
Eğer doğayı örnek olarak ele alırsak, (ki gelişen teknoloji birçok bakımdan bu yönde ilerlerken) doğa
sürekli bir dönüşüm içerisinde olup, hiçbir atık ürünün bulunmadığını ve muazzam bir dengenin canlılar arasında kurulduğunu görmek ve ekosistemden anlam çıkarmak gerektiğini düşünmek, günümüzde insan nüfusuna bağlı tüketimin arttığı, paralelinde atıkların aynı oranda yükseldiği, doğa felaketleri, iklim değişiklikleri gibi nedenlerden ötürü tarım arazilerinin kısıtlanması gibi sadece teoride değil, bizzat şahit olduğumuz değişimlere adapte olmak ve daha bilinçli yaşamak bir tercihten daha çok bir ihtiyaç durumundadır.
Döngüsel ekonomi bir başka deyişle döngüsel iktisat temelinde, geleneksel ham maddelerin işlenmesi, pazara sürülmesi, tüketimi ve yok edilmesi sürecinin beşikten mezara değil, beşikten beşiğe (cradle to cradle) sürecine dönüştürülmesidir. (1)
Döngüsel ekonomiyle uyumlu beşikten beşiğe kavramı yalnızca verimli olmakla kalmayıp aynı zamanda sıfır atık sistemleri yaratmayı amaçlayan bütüncül bir ekonomik, endüstriyel ve sosyal çerçevedir. En geniş anlamıyla bu model, endüstriyel tasarım ve imalatla sınırlı olmayıp, kentsel çevre, bina, ekonomi ve sosyal sistemler gibi insan uygarlığının birçok yönüne uygulanabilir. (2)
Döngüsel ekonominin önemli bir parçası olan geri dönüşüm konusunda örneğin İsveç inanılmaz derecede başarılıdır. İsveç'teki evsel atıkların sadece % 4'ü düzenli depolama alanlarına girmektedir. Geri kalan atıklar enerji santrallerinde geri dönüştürülür veya yakıt olarak kullanılır. (3)
Hollanda hükümeti 2050 yılına kadar sıfır atık paralosu adı altında, atık yeniden kullanım ve geri dönüşüm uygulamalarını arttırırken, depolama alanına gönderilen atık miktarını azaltmak amacıyla ülkenin atık yönetim sektörü iyileştirilmesine 27 milyon Euro yatırım yapacağını duyurdu. Desteğin aynı zamanda yenilikçi makinaların tedarik edilmesine de hizmet etmesi, ve bu bakımdan şirketlerin kendi ürünlerinin geri dönüşümünü arttırabilmesi düşünülüyor. (4, 5)
Bir diğer taraftan, Avrupa Birliği (AB) , birlik içinde 2030 yılına kadar geçerli Döngüsel Ekonomi Strateji’sini yayınlamıştır. Bu bakımdan, Euronews’un hazırladığı “Döngüsel Ekonomi Modeli Avrupa’na Nasıl İşliyor?” başlıklı haberini izlemenizi tavsiye ederim.
Hindistan'ın plastik atıklarının fazlalığı o kadar fazla olmuş ki, (sadece Başkent Dehli, Hindistan The Economic Times tarafından yayınlanan habere göre, her gün yaklaşık 7.000 ton plastik atık üretiyor) Hindistan milletvekilleri 2015 yılı sonunda plastik atıkların tüm yeni yol yapım malzemelerine dahil edilmesi zorunluluğu yasasını çıkarmışlar. (6, 7)
Türkiye’den de döngüsel ekonomiye katkıda bulunan birçok çalışma sunmak mümküm. Örneğin, Endüstriyel Simbiyoz Projesi – İskenderun. Proje kısaca, bir endüstri atığının başka bir endüstrinin ham maddesine dönük çalışmaları içeriyor. Projenin kapsamı, katılımın artması ile doğru orantı olarak artmaktadır. Çünkü ortaya çıkacak fırsatlar ile, yeni ekonomik alanların yaratılma şansı daha da yükselecektir. (Bu proje detaylar için tıklayınız.) Çöpten enerji üretimi ise, her geçen gün daha yaygınlaşmakta ve uygulama alanları genişlemektedir. Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu (EPDK) 2015 yılı kayıtlarına göre atıktan enerji üretim tesisi lisans sayısı 40’a yaklaşmıştır. (8)
İnşaat sektöründe yapı ve yalıtım malzemelerinden, günlük hayatta kullandığımız temizlik ürünlerine kadar birçok alanda yine döngüsel ekonomi faktörünü gözlemleyebiliriz. Örneğin, uluslararası kabul görmüş ürün standartlarından C2C (cradle to cradle – beşikten beşiğe) logosuna sahip malzemelerin, üretim ham maddesinden, ürünün kullanım sonrası nasıl dönüştürüleceğine kadar bilgiyi içermesi, üretici firmalardan malzemenin yeniden kullanım yöntemlerini açıklamaları beklenir. (Standart hakkında bilgi için tıklayınız.)
Aslında döngüsel ekonomi halihazırda birçok örnekte görüldüğü gibi uygulamada zaten yapılmakta ve ülke hedefleri arasında yerini almaktadır. Fakat, döngüsel ekonominin esas başarısı, farkındalığı insanlar arasında yayabilmekte, davranış biçimlerini değiştirmekte ve böylece çevresel, ekonomik ve sosyal gelişmişliği (yani sürdürülebilir yaşantıyı) arttırabilmekte yatmaktadır. Mesela, İskoçya, Glasgow şehrinde ekmek yapılması sırasında arta kalan malzemenin bira yapımında kullanılması stratejisi geliştirilmiş.
Bu durum orada yaşayan çevre halkı için oldukça ilgi çekici bir hikayeye dönüşmüş ve birçok tüketici için cazip bulunmuş. Ve daha da önemlisi, döngüsel ekonomi kavramı basit bir şekilde herkese gösterilmiş. Ayrıca, fırınlardan yayılan yüksek ısı enerjisinin % 30'una kadarını depolayan bir ısı eşanjörü kullanarak geri kazanmak da mümkün. (9,10)
Bu aşamalı olarak gerçekleşen değişiklikler, yerel ekonominin kalkınmasına ayrıca çevreyi ve sosyal hayatı çeşitlendirmek, güçlendirmek adına önemlidir. Bu bakımdan, yöntem aslında çok zor değildir. Örneğin, Türkiye’de bir Döngüsel Ekonomi Derneği veya Birimi kurulabilir. Sebep olduğumuz ve kullan(a)madığımız atıkların yeri ve miktarı tespit edilip, aktif olarak araştırılması bu kuruluşlar vasıtasıyla üstlenilebilir. Sadece atıklar değil, aynı zamanda imalat ürünlerinin de daha az atık üretmesi, daha uzun ömürlü olması bakımından tasarım çözümleri sunulabilir. Bu bilgi paylaşımı ne kadar artar ise, sistem de bir o kadar verimli ve hızlı işleyecektir. Bu bakımdan, 2010 yılından bu yana düzenlenen Türktay Panelleri (Türkiye’de tüm yönleri ile atık yönetimi panelleri) olumlu yaklaşımlardandır.
Not: ÇEVKO Vakfı – Çevre Koruma ve Ambalaj Atıkları Değerlendirme Vakfı'nın ambalaj atıklarının geri kazanımı hakkında yaptığı çalışmalar da bu konu kapsamında değerlendirilebilir.
Kaynaklar:
10- http://www.eveningtimes.co.uk/news/14567172.City_bakers_are_being_urged_to_turn_bread_into_beer/
